สติ

สติ หมายถึง สภาวะจิตตื่นโพล่ง, โล่ง, หลุดจากอาการสลึมสลือ, จากอาการจมปลักอยู่, จากอาการหลงวนอยู่ ส่งผลให้รู้เท่าทัน "ธรรมแท้จริง" อันไม่จำกัดกาล อันมิใช่อยู่แต่เพียงอดีต, ปัจจุบัน หรืออนาคต ในคนที่ฝึกจิตให้ฝังจมกับปัจจุบัน ติดกับดักปัจจุบัน ยังไม่นับว่ามีสติแท้จริง เพียงแต่มีจิตไวมากต่อปัจจุบันขณะก็เท่านั้น เมื่อใดที่เขามี "สติ" ตื่นโพล่ง, โล่ง, หลุด ออกมาจากการจมปลักในปัจจุบันขณะนั้นได้ เขาก็จะเข้าใจ "ธรรมอันไม่จำกัดกาล" (อกาลิโก) ได้ในที่สุด อันเป็นผลตามมาหลังจากเกิดสติ ก็คือ ปัญญา หมากจะเปรียบสติเหมือน "ประกายไฟ" แล้ว "ปัญญา" ก็เปรียบเหมือนเปลวไฟโชติช่วง นั่นเอง การที่จะมีเปลวไฟแห่งปัญญาโชติช่วงสว่างไสวได้นั้น จำต้องเกิด "ประกายไฟ" ขึ้นมาก่อน ในบางท่าน เกิดอาการ "ปิ๊งแว้บ" เหมือนจะประกายโพล่ง, โล่ง, หลุดแต่ไม่รู้จะอธิบายอย่างไร ตอบไม่ถูกว่าเมื่อกี้่เกิดอะไรขึ้นแต่หลุดพ้นจากอาการหลงวนเดิมๆ อะไรที่ไม่ใช่, อะไรที่หลง, อะไรที่ติดหล่ม, อะไรที่จมปลัก ฯลฯ ก็เท่าทันหมด ก็นับเป็นลักษณะหนึ่งของการเกิด "สติ" ตามมาด้วย "ปัญญา" เพียงแต่ไม่มีความสามารถพิเศษในการ "อธิบายขยายความ" ก็เท่านั้น เฉพาะท่านที่มีความสามารถในการอธิบายขยายความย่อมจะสามารถขยายความธรรมได้หลังเกิดปัญญาขึ้น แต่ในท่านที่ไม่มีเช่นนี้ ก็ไม่แปลก ถ้าไม่สามารถอธิบายธรรมได้


"สติ" เป็นคำกว้างๆ มีใช้ได้ทั่วไป เช่น ถ้าปุถุชนหลงลืมตัว แล้วได้รับการเตือนจนได้สติขึ้นมาแต่ไม่ถึงกับเกิดปัญญาทางธรรม นั่นก็นับว่าเ็ป็นสติ ได้เหมือนกัน ดังนั้น จึงมีอีกคำหนึ่งใช้เรียกสำหรับทางธรรม นั่นก็คือ "สัมมาสติ" อันหมายถึง "สติที่เป็นกลาง, ตรงต่อธรรมอันนำไปสู่การบรรลุธรรมได้" ไม่เอนเอียงไปในทางอื่นทางใด เป็นสติที่เป็นธรรมะ ธรรมชาติ มิใช่การปรุงแต่ง, สร้างทำ หรือก่อกรรมให้เกิดขึ้นด้วยเหตุอันใด ประหนึ่งคล้ายบุคคลสะดุ้งตื่น แต่มิใช่ฝันว่าตื่นอยู่ตลอดเวลาด้วยการหล่อเลี้ยงความคิดตัวเองว่าตื่นอยู่ อนึ่ง การฝึกเจริญสติแบบพราหมณ์ก็สามารถทำให้สติพละแก่กล้าขึ้นมาได้แต่ยังไม่ใ่ช่ "สัมมาสติ" อุปมาเหมือนการฝันว่าตัวเองตื่นอยู่ตลอดเวลา ในความฝันนั้นก็พยายามทำให้ตัวเองตื่น ไม่ให้หลับลงแต่แท้แล้วเขายังไม่เคยสะดุ้งตื่นขึ้นมาจริงๆ เลย ดังนั้น ปัญญาจึงไม่เกิดขึ้นได้เสียทีจากการฝึกสตินั้นฯ